«Odolean daramagu kresala»
Itsasoan, tradizioz, emakumeek garatu izan dituzten lanbide asko daude. Itsasontziak, portuak, kaiak eta lonjak izan dira bere lantokia; itsasoa eta arraina, bere lankideak; eta ahalegina, hezetasuna eta ura, bere egunerokotasun gogorra. Amek, emakumeek, alabek, normalean arrantza-tradizio luzea dutenek, belaunaldiz belaunaldi gaur egun galtzeko arriskuan dauden lanbideei eutsi dietenak.
Emakumeak saregileak, paketatzaileak eta neskatilak izan ziren eta izaten jarraitzen dute, baina baliteke itsasoa den guztia irudikatzen duten emakumeen azken belaunaldia izatea. “Ez dut neure burua ezkatekin lotuta ez dagoen beste zerbaitetan lanean ikusten, bizitzeko modu bat delako”, batzuek diotenez; “odolean gazia daramagu”, diote beste batzuek. ‘Itsasoko emakumeak dira’, baina nolako bilakaera izan du bere figurak urteetan zehar? Nola ikusten duzue etorkizuna?
“Urte asko daramatzagu aintzat hartzen saiatzeko borrokan”, deitoratu dute Jone eta Begoña paketatzaileek. Izan ere, duela bost urte inguru lortu zuten Gizarte Segurantzan epigrafe bat jartzea, ez baitzegoen halakorik. “Batzuek kualifikazio profesionala egin genuen eta ziurtagiri profesionala dugu. Ia desagertu ginenean lortu genuen”, gaineratu du atsekabez Ainhoa Vasco Itsasoko Emakumeen Euskal Federazioko lehendakariak. Hurrengo urratsa, ziurrenik martxoaren 8an ofiziala izango dena, pentsioa jasotzeko gutxieneko adinaren koefiziente murriztaile bat gehitzea da, gutxienez 0,15ekoa, hau da, emakume horiek ohiko erretiroa hartu baino ia lau urte lehenago erretiratzea ahalbidetuko lukeena.
«Nahiko mundu zaila izan da. Orain, asko borrokatu ondoren, entzun, ulertu eta kasu egiten zaigu»
“Nahiko mundu zaila izan da, oso gizonena. Orain, asko borrokatu ondoren, gauzak aldatu egin dira. Entzun, ulertu eta artatu egiten gaituzte”, aitortu du Ainhoak. “Inork ez du imajinatzen zer lan dugun eta zer egin dugun, egunean 20 ordu lan egitera iritsi garen urteetan. Etxetik noiz irteten ginen bagenekien, baina ez sartzen ginenean”, gogoratzen dute Jone eta Begoñak. Horregatik, etorkizuna ez da oso pozgarria. “Inork ez du horretan jardun nahi, eta nire alaba portura joatea ere ez litzaidake gustatuko, lehen soldata bat ateratzen zenuelako hilean, baina orain ez”, gehitu dute bi paketatzaileek. “Alaba bat banu, ez litzaidake gustatuko horretan aritzea, etorkizunik ez duen zerbaitetarako konpromisoa hartzea delako”, gaineratu du neskatilak.
Ainhoa, neskatila: «Gero eta itsasontzi gutxiago dago, eta, beraz, gero eta neskatila gutxiago ere egongo dira»
Bere figura ez da oso ohikoa Espainiako portu gehienetan. Hala ere, Bermeon, hogei bat emakume (normalean marinelen senideak, emazteak, alabak edo arrebak) arduratzen dira egunero itsasontziak jasotzeaz portura iristen direnean. Emakumea eta arrantzaleen ama, Ainhoa neskatila da duela hamarkada batzuetatik (orain bere seme-alaben itsasontziarekin). “Legatz-ontzi bat da, egunero goizaldeko ordu bi edo hirurak aldera irteten dira itsasora, eta arratsaldeko bostak aldera itzultzen dira portura. Itzultzen direnean portuan egon behar dut, arraina deskargatzen dugu, oharra egiten dut egunkari elektronikoa bidal dezaten, eta gero arraina hautatzen dugu, hau da, legatzak (edo zirrimarra) banan-banan jartzen ditut kaxetan tamainan, lotea apuntatzen dut eta kofradiako hozkailuan gordetzen da. Hurrengo egunean, goizaldean, kofradiara jaitsi behar dut berriro, arrain hori salgai jartzeko, kutxaz kaxa pisatzeko eta erakusteko, eros dezaten. Eta arratsaldean berriro jaitsi behar dut, itsasontzia itzultzen delako, eta egunero horrela gertatzen da”, azaldu du.
Bere figura arrantzaleen eskutik doa, eta baxurako arrantza igarotzen den une zaila kontuan hartuta (gero eta itsasontzi gutxiago dago, belaunaldi-errelebo gutxi dago), “ez da zaila ohartzea belaunaldi-erreleborik ez dagoela, arrantzan ere ez dagoelako”, Ainhoak deitoratu duenez. “Baxurako arrantzan gauzak gero eta okerrago daude (gero eta mugatuago daude, gasolioaren prezioak gora egiten du kuotak baino). Etorkizuna oso ilun ikusten dut, gero eta itsasontzi gutxiago baitago, beraz, gero eta neskatila eta saregile gutxiago ere egongo dira, ez dago lanik mundu guztiarentzat.
Horri gehitu behar zaio soldata finkorik ez duten lanak direla (adibidez, saregileek orduka lan egiten dute, eta neskatxek zatiari lan egiten diogu, hau da, itsasontziak irabazten duenaren arabera, zati bat haientzat da, beraz, itsasontziak arrantzatzen ez badu, ez duzu kobratzen). “Fabrika batean lan egin dut, goizeko 4etan portura joaten nintzen eta 7etan fabrikara joaten nintzen arratsaldeko hirurak arte, baina ezin nuenez itsasontzia utzi, itsasontzia iristen zenean artatzera ere joan behar izaten nuen”, neskatilak gogoratzen duenez. Eta, hala ere, Ainhoak esan du lanbide hori gabe ezingo nintzatekeela bizi: «Ez dut neure burua ezkatekin lotuta ez dagoen beste zerbaitetan lanean ikusten, bizitzeko modu bat delako», onartzen du.
8. GJH
Hazkunde ekonomiko iraunkorra, inklusiboa eta iraunkorra, enplegu osoa eta produktiboa eta guztientzako lan duina sustatzea
GJH 10
Desberdintasunak murriztea eta inor atzean geratzen ez dela bermatzea Garapen Iraunkorreko Helburuak lortzearen parte dira.
Jone eta Begoña, Paketatzeko makinetan: «Gure lana 30 edo 40 kiloko kaxak altxatzen aritzea»
“Guk arraina aukeratzen dugu, pisatzen dugu, sortetan jartzen dugu… Askok uste dute lan erraza dela, eta eserita gaudela, eta benetan egiten duguna 30 edo 40 kilo inguruko kutxak altxatzea da”, zehaztu dutenez. Beren eguna hasten da itsasontziak portura iristen direla esaten duen deia jasotzen dutenean. Armadoreek badute emakume bat gainerakoei deitzen diena. Beraz, deitzen digutenean lonjara jaisten gara eta guk ekartzen duten arrain guztia aukeratzen dugu, kaxako kaxa pisatzen dugu eta bakoitza bere lotean jartzen dugu -eta arrain bariatu gehiago baldin badago, kiloka sailkatzen dugu, tamainaren arabera, kolorearen arabera, pisatu egiten dugu eta lotera joaten da-”, azaldu dute.
Lan gogorra dirudi berez, baina garai batean are zailagoa izan zen. “Gaur egun, egunez lan egiten dugu, baina garai batean portura arratsaldeko 7etan jaisten ginen eta goizeko 7ak arte ez ginen etxera itzultzen, igandetik asteazkenera. Itsasontzi bat, beste bat eta beste bat egiten. Orain ia ez dago ontzirik, beraz, bakoitzak deitzen dion enpresa bat dauka eta igandean bakarrik lan egiten dugu”. Lan egiteko erabiltzen den arrain kantitatea ere aldatu egin da. “Hasi ginenean (duela 30 urte baino gehiago) egurrezko kaxa handiak ziren, askoz gehiago pisatzen zutenak. Gaur egun, plastikozko kaxa txikiagoekin lan egiten dugu, nahiz eta batzuk handiak izan, baina oso gutxi. Eta nahiz eta garai batean baino lan errazagoa izan, errealitatetik urrun. Kontuan izan behar da orain gehienok 53 urtetik gora ditugula, eta lan honetan asko hartzen dugula eta urte asko daramatzagula; beraz, gutako asko hezurretatik gaizki gaude, bizkarra.. lanak eragindako gaitz asko dira, eta, hala ere, gaixotasun arrunt gisa hartzen dira”.
«Orain igandeetan bakarrik egiten dugu lan, baina lehen igandetik asteazkenera jaisten ginen portura arratsaldeko 7etatik goizeko 7etara»
Eta, hala eta guztiz ere, ezingo lirateke bizi itsasoa gertu ez balego. “Gure gurasoak, anai-arrebak, senarrak mundu honekin lotuta daude, ez dugu besterik ezagutu eta gure lana gustatzen zaigu. Bizitza osoa daramagu horretan, eta odolean daramagu kresala”, harro onartzen dute.
«Imajinatu nahi duzun guztia olatu-hormaren ahotik ateratzen dela eta ez dakizula zer gertatuko den»
Baina ‘itsasoko emakumea’ izateak ez du esan nahi portuan, lonjan edo itsasontzietan lan egitea bakarrik. Aita, senarra, anai-arrebak edo seme-alabak kanpainatik irteten direnean etxean zain dagoena ere bada. “Nik senarra eta bi seme-alabak itsasoan dauzkat. 26 urteko seme bat eta 21 urteko beste bat elkarrekin daude itsasontzi batean, eta nire senarra beste batean dago. Pentsa ezazu daukazun eta nahi duzun guztia olatu-hormaren ahotik ateratzen dela eta ez dakizula zer gertatuko den. Nik beti esaten dut ez dagoela itsasontzi handirik itsasoan, denak intxaur oskolak direla. Larritzeko modukoa da, adibidez, hegaluzera joaten direnean eta Azoreetan 20 egun daudenean, egunero gaueko 9etan deitzen dizute; baina egun batean ez dute egiten (baliteke une horretan lana zutelako eta gaueko 11etan deitzen dizutelako), baina bi ordu horietan sinestezina da zure buruak eman ditzakeen bueltak”, Ainhoak atsekabez adierazten duenez.